Het Klachteninstituut Financiële Dienstverlening (Kifid) heeft in lijn met eerdere rechtspraak bepaald dat het begrip ‘gerechtelijke procedure’ niet kan worden beperkt door een onderscheid te maken tussen een voorbereidende fase en de besluitfase. Elke fase die kan leiden tot een procedure bij de rechterlijke instantie, zelfs een voorafgaande fase, valt onder het begrip ‘gerechtelijke procedure’. ‘Dit betekent dat een verzekerde in geval van een beroep op de rechtsbijstandverzekering in elke fase die kan leiden tot een procedure bij een rechterlijke instantie een beroep op de vrije advocaatkeuze toekomt.’[1]

Kies uw eigen advocaat, uw rechtsbijstandverzekeraar betaalt, hoe werkt dat?
Ruim 3 miljoen Nederlanders hebben een rechtsbijstandverzekering afgesloten en betalen daarvoor een paar honderd euro premie per jaar en zij verwachten in ruil daarvoor juridische bijstand van de verzekeraar. Maar, U bent niet gebonden aan de jurist of advocaat van de verzekeraar. U hebt in een veel gevallen het recht om zelf een advocaat te kiezen, wiens kosten door uw verzekeraar worden betaald.

Waarom hebt u een rechtsbijstandverzekering afgesloten?

A. U wilt in geval van een juridisch geschil niet geconfronteerd worden met hoge (proces)kosten?

B. U wilt een beroep doen op de beste juridische bijstand die past bij uw geschil?

C. Beide?

Waarschijnlijk hebt u A geantwoord, maar wenst u antwoord C: ‘best of both worlds’. Dankzij Europese regelgeving en de interpretatie daarvan door de Europese rechter, hebt u recht op antwoord C. U hebt vrije advocaatkeuze. De verzekeraar betaalt de externe advocaat en u krijgt hulp van de door u gekozen advocaat.

Wie levert uw juridische bijstand?
Het gaat in de meeste gevallen om een naturapolis. De verzekeraar laat uw dossier behandelen door een eigen jurist. De verzekeraar wil daarbij zo weinig mogelijk kosten maken. Het gaat haar om het bereiken van een snelle oplossing, bijvoorbeeld in de vorm van een schikking met uw wederpartij. Het is maar de vraag of de schikking de voor u best haalbare oplossing is.

Wanneer mag ik zelf mijn advocaat kiezen?

In twee gevallen mag u zelf uw advocaat kiezen.

• Uw zaak komt in een gerechtelijke of een administratieve procedure.
• In uw dossier doet zich een belangenconflict voor: de verzekeraar staat bijvoorbeeld ook uw wederpartij bij.

Het derde geval ziet op de situatie waarin uw dossier nog in de voorfase zit, die vooraf gaat aan het eerste geval. Het Kifid meent dat er ook dan en recht op vrije advocaatkeuze is. Daarover later meer.

Op grond waarvan heb ik recht op vrije advocaatkeuze?
Het recht volgt rechtstreeks uit de Wet op het financieel toezicht.[2] Daarin wordt bepaald dat het recht op vrije advocaatkeuze uitdrukkelijk door de verzekeraar moet worden opgenomen in de polis. U kunt de bepaling meestal terugvinden in de algemene of bijzondere (polis)voorwaarden. De bepaling moet eenvoudig raadpleegbaar zijn. Het wetsartikel is een implementatie van een Europese richtlijn.[3]

Hoe gaan rechtsbijstandverzekeraars in de praktijk om met dit recht?
De verzekeraars passen het recht vaak beperkt toe. In een aantal gevallen moest de Europese rechter eraan te pas komen om het recht op vrije advocaatkeuze nader uit te leggen. In de zaak Sneller/DAS[4] bepaalde het Hof van Justitie van de Europese Unie dat de verzekerde zelf mag bepalen of hij zich in een procedure laat bijstaan door een medewerker van de verzekeraar of door een externe rechtshulpverlener, gekozen door de verzekerde. Die mogelijkheid mag contractueel niet worden beperkt tot die situaties waarin de verzekeraar zelf besluit dat een externe rechtshulpverlener wordt ingeschakeld. In 2016 voegde het Hof van Justitie daar nog aan toe dat onder een administratieve procedure in de zin van de richtlijn moet worden verstaan de gang naar de Nederlandse bestuursrechter.[5]

Opnieuw naar het Europese Hof
In 2020 was het weer raak. Dit keer vroeg de Belgische nationale rechter om advies aan het Europese Hof. De Belgische ‘minnelijke fase’ voorafgaand aan een gerechtelijke procedure moet ook worden uitgelegd als zijnde onderdeel van de ‘gerechtelijke procedure’ in de zin van de richtlijn.[6] Hoewel wij in Nederland de ‘minnelijke fase’ als zodanig niet kennen, blijkt maar weer dat het begrip ‘vrije advocaatkeuze’ ruim moet worden uitgelegd. Het Kifid heeft in haar uitspraak van 31 maart 2021 geoordeeld in lijn met de uitspraak van het Europese Hof.[7] Onder ‘gerechtelijke procedure’ moet als het gaat om het recht op vrije advocaatkeuze, ook verstaan worden een buitengerechtelijke procedure. Gevolg van deze uitspraak is dat de rechtsbijstandverzekeraar ook in deze fase de advocaatkosten van de door de verzekerde zelf gekozen advocaat door de verzekeraar moet worden vergoed. Begrijpelijkerwijs is de verzekeraar het daar niet mee eens en gaat vermoedelijk in beroep tegen deze uitspraak.[ ] Het is dus mogelijk dat uw verzekeraar deze uitspraak van het Kifid nog ter zijde zal leggen. Overigens heeft het Kifid het argument van de verzekeraar dat de rechtsbijstandverzekering onbetaalbaar zou worden op voorhand onder 3.13 weerlegd: ‘Het feit dat de Nederlandse rechtsbijstandverzekering een naturaverzekering is, mag er niet toe leiden dat verzekerden worden beperkt in de mogelijkheid om in geval van een juridisch conflict een zelfgekozen rechtshulpverlener te kiezen.’

Hoeveel vergoedt de rechtsbijstandverzekeraar?
De verzekeraars beperken de vergoedingen van externe advocaatkosten, vooral wanneer een advocaat in een procedure niet verplicht is. Op grond van Europese rechtspraak mogen de verzekeraars beperkingen stellen aan de vergoedingen, maar niet op dusdanige wijze dat geen redelijke keuze meer gemaakt kan worden voor wat betreft de in te schakelen advocaat. Anderzijds proberen de verzekeraars de premiestijgingen in toom te houden om te voorkomen dat premies onbetaalbaar worden.

Welke geschillen zijn gedekt door de polis?
Dat is afhankelijk van de door u gekozen modules. De meeste verzekeraars, waaronder DAS, Achmea, Interpolis en ARAG, bieden verschillende modules aan. Het gaat onder andere om de modules consument, werk & inkomen, wonen, verkeer en vermogensbeheer. Voor ondernemers zijn er modules die dekking bieden in geval van incassogeschillen, aansprakelijkheidsstellingen en geschillen met bijvoorbeeld de gemeente en leveranciers.

Biedt mijn polis dekking?
Nadat u uw geschil hebt gemeld bij de verzekeraar wordt bepaald of uw geschil onder de dekking valt van de door u afgesloten polis. Daarna gaat de jurist van de verzekeraar voor u aan de slag: hebt u gelijk of niet? Anders gezegd: wat zijn uw kansen in het geschil? U wordt op de hoogte gehouden van de voortgang. Op een gegeven moment kan het moment daar zijn dat de verzekeraar besluit om te gaan procederen of dat u door uw wederpartij in een procedure wordt betrokken. Op dat moment kunt u een beroep doen op uw recht op vrije advocaatkeuze.

Bent u het niet eens met uw rechtsbijstandverzekeraar?
Het kan zijn dat u twijfels hebt over de aanpak of beoordeling van uw geschil door de rechtsbijstandverzekeraar. Bijvoorbeeld omdat de verzekeraar de feiten niet helder op papier krijgt of van mening is dat uw geschil niet onder de dekking valt. In dat geval kunt u een beroep doen op de geschillenregeling die is opgenomen in de polisvoorwaarden. Een door u gekozen advocaat geeft een second opinion over de zaak. De kosten hiervan worden vergoed door de verzekeraar. De verzekeraar moet het advies volgen: de second opinion van de advocaat is bindend. Als de second opinion afwijkt van het standpunt van de verzekeraar kan de advocaat die de second opinion heeft afgegeven (of een andere advocaat) op kosten van de verzekeraar de zaak overnemen. Als de second opinion in lijn is met het standpunt van de verzekeraar staat het u altijd vrij om zelf voor uw eigen rekening een advocaat in te schakelen.

Bij wie kan ik klagen over mijn rechtsbijstandverzekeraar?
Een klacht richt u ten eerste schriftelijk aan de verzekeraar zelf. Als de klacht niet naar uw tevredenheid wordt opgelost, kunt u (als consument) een officiële klacht indienen bij het Kifid.[9] Daarnaast is een gang naar de burgerlijke rechter mogelijk.

Waar kan ik meer vinden over rechtsbijstandverzekeringen?
Voor meer algemene en onafhankelijke informatie over rechtsbijstandverzekeringen en een vergelijking van de aanbieders van de verzekeringen kijkt u op de websites van Independer[10] en de Consumentenbond.[11]

Wat kan Hoens & Souren advocaten voor mij betekenen?
Onze specialisten hebben ruime ervaring met ondernemingsrecht, contractenrecht, arbeidsrecht, vastgoedrecht (waaronder bouw- en huur), aansprakelijkheid en insolventierecht (waaronder faillissementsrecht en de WHOA). Wilt u een second opinion over het standpunt van uw verzekeraar of wilt u gebruik maken van uw recht op vrije advocaatkeuze? Neem dan contact met ons op. Onze specialisten communiceren vervolgens rechtstreeks met uw rechtsbijstandverzekeraar.

Bekijk onze specialisten, rechtsgebieden en sectoren of bel ons direct met uw vraag.

Update 2 november 2021
De rechtsbijstandverzekeraar is tegen de uitspraak van het Kifid in hoger beroep gegaan bij de Commissie van Beroep van het Kifid. De commissie[12] heeft anders geoordeeld. In deze casus heeft de verzekerde consument volgens de commissie geen recht op vrije advocaatkeuze omdat het gaat om kosten die gemaakt zijn tijdens een onderhandelingsfase en die zou geen relatie hebben met een administratieve of gerechtelijke procedure. De commissie legt hier de Europese richtlijn in strijd met eerdere jurisprudentie te eng uit.

De betreffende consument heeft in hoger beroep geen verweer gevoerd. De rechtsbijstandverzekeraar had op voorhand aangegeven de eerste uitspraak van het Kifid te respecteren. Het is maar zeer de vraag of het Kifid of de Commissie van Beroep van het Kifid in een zaak waarin wel verweer wordt gevoerd door een consument dezelfde conclusie wordt getrokken.

[1] https://www.kifid.nl/kifid-rechtsbijstandverzekeraar-dient-advocaatkosten-voor-buitengerechtelijke-procedure-te-vergoeden/
[2] Artikel 4:67 Wft
[3] Artikel 201 Richtlijn Solvabiliteit II (PbEU 2009, L 335/1)
[4] HvJ EU, 7 november 2013, ECLI:EU:2013:717 (Sneller/DAS).  Zie daarover Rechtsbijstandverzekering? Vrijeadvocaatkeuze verzekerde – Hoens & Souren Advocaten (hslaw.nl)
[5] HvJ, 7 april 2016, ECLI:EU:C:2016:216 (Massar/DAS)
[6] HvJ EU 14 mei 2020, C-776/18
[7] https://www.kifid.nl/kifid-rechtsbijstandverzekeraar-dient-advocaatkosten-voor-buitengerechtelijke-procedure-te-vergoeden/
[8] https://www.das.nl/juridische-informatie/magazine/nieuws/kifid-publiceert-uitspraak-over-verruiming-keuze-rechtshulpverlener
[9] Klacht indienen – Kifid
[10] Rechtsbijstandverzekering vergelijken en afsluiten – Independer
[11] Vrije advocaatkeuze | Consumentenbond
[12]  https://www.kifid.nl/commissie-van-beroep-kifid-verruimt-vrije-advocaatkeuze-niet/